Nawłoć Niederedera i Snarskisa – nowe gatunki nawłoci pochodzenia mieszańcowego

Na obszarze Polski występuje obecnie już pięć gatunków należących do rodzaju Solidago (nawłoć). Nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis) i nawłoć olbrzyma (Solidago gigantea) zostały sprowadzone do Europy jako gatunki ozdobne sadzone w ogrodach od ok. XVII wieku. Wymienione gatunki uważane są za jedne z najniebezpieczniejszych dla środowiska przyrodniczego gatunków inwazyjnych na świecie. Kolonizują one tereny ruderalne, odłogi i niekoszone łąki, za pomocą kłaczy i nasion. Nawłoć kanadyjska oraz olbrzymia często występują razem z nawłocią pospolitą (Solidago virgaurea), która jest rodzimym gatunkiem flory Eurazji, w tym Polski. Skutkiem wkraczania inwazyjnych gatunków nawłoci na siedliska z nawłocią pospolitą jest powstanie międzygatunkowych mieszańców. Są to nawłoć Niederedera (Solidago ×niederederi) i nawłoć Snarskisa (Solidago ×snarskisii). Te mieszance międzygatunkowe mają słabo zbadaną biologię a ich rozmieszczenie i zasięg wymagają dalszych badań.

Nawłoć Niederedera i nawłoć Snarskisa są przykładem zjawiska hybrydyzacji między gatunkami rodzimymi oraz obcymi. Hybrydyzacja jest zjawiskiem powszechniejszym u roślin (głownie w obrębie rodzaju) niż u zwierząt. Innym zjawiskiem występującym u takich hybryd jest introgresja. Polega ona na krzyżowaniu się mieszańca z jednym z rodziców. Oba zjawiska mogą przyczyniać się do lepszego przystosowania mieszańca do siedliska w porównaniu do rodziców. Dostosowanie to może się przyczyniać do szybszej ekspansji w środowisku naturalnym np. przez większą odporność na patogeny i roślinożerców oraz zaburzenia mikoryzy arbuskularnej lub mikrobiomu glebowego na drodze allelopatii.

Nawłoć Niederedera jest gatunkiem powstałym w wyniku hybrydyzacji nawłoci kanadyjskiej i pospolitej na początku XX wieku w Austrii. W latach 70 i 80 XX wieku nawłoć Niederedera zaczęła rozpowszechnić się na terenie Europy Zachodniej oraz Północnej. W Polsce gatunek pojawił się po raz pierwszy już w drugiej połowie XX wieku. Biologia nawłoci Niedredera wciąż skrywa wiele tajemnic. Obecnie wiadomo, że gatunek ten skutecznie konkuruje o zapylacze, a jego obecność redukuje pulę genową rodzimej nawłoci pospolitej nie tylko na drodze hybrydyzacji, lecz również przez introgresję z nawłocią pospolitą. Nawłoć pospolita i Niederedera zajmują te same siedliska, co sprzyja zacieraniu się puli genowej pierwszego gatunku. Interesująca wydaje się spora zdolność nasion nawłoci Niederedera do kiełkowania w porównaniu do niskiej żywotności jej ziaren pyłku. Poza zanikiem populacji nawłoci pospolitej nie wykazano jeszcze negatywnych skutków obecności tego gatunku w zbiorowiskach naturalnych tak jak w przypadku nawłoci kanadyjskiej. Badania wskazują, że w przyszłości populacja nawłoci Niederedera będzie się powiększać, dlatego potrzebne są dalsze badania nad jej fizjologią.

Jeszcze mniej zbadanym gatunkiem mieszańcowym jest nawłoć Snarskisa. Gatunek ten powstał w wyniku hybrydyzacji nawłoci olbrzymiej z pospolitą. Został on po raz pierwszy stwierdzony oraz opisany w 2016 roku na terenie Litwy, skąd rozprzestrzenił się na teren Pojezierza Mazurskiego. Ostatnie badania wykazują, że nawłoć Snarskisa w porównaniu do nawłoci Niederedera jest gatunkiem mniej stabilnym genetycznie. O wiele częściej ulega ona introgresji z nawłocią pospolitą. Prawdopodobnie osobniki nawłoci Snarskisa nie są w stanie efektywnie krzyżować się między sobą.

Identyfikacja gatunków mieszańcowych tylko za pomocą cech morfologicznych jest trudna. Mimo to mieszańce między nawłocią pospolitą oraz kanadyjską i olbrzymią można zidentyfikować na podstawie takich cech: jak owłosienie pędów, kształt liści czy budowa koszyczków. Nawłoć Niederedera można rozpoznać po owłosionych pędach oraz budowie pędów z kwiatostanami, które przypominają te nawłoci kanadyjskiej. Po drugim rodzicu (nawłoci pospolitej) gatunek ten odziedziczył kształt i rozmiar liści. Nawłoć Snarskisa posiada kilka cech właściwych dla nawłoci olbrzymiej jak np. brak owłosienia pędów oraz krótsza i piramidalna wiecha z kwiatostanami. Gatunki mieszańców można bezspornie zidentyfikować po badaniach genetycznych (np. cytometria przepływowa lub badania kariotypu).

Największą niewiadomą pozostaje kierunek ewolucji dwóch mieszańców w najbliższej przyszłości. Prognozowanie zmian zachodzących w puli genowej gatunków przy wielu czynnikach losowych jest bardzo trudnym, o ile niewykonalnym zadaniem. Można jednak na podstawie posiadanych danych naukowych ostrożnie stwierdzić, że nawłoć Niederedera jako gatunek stabilny genetycznie i zdolny do samodzielnej reprodukcji może stać się bardziej inwazyjny. Ryzyko istnieje szczególnie w przypadku wystąpienia alloploidyzacji (podwojenie całego genomu u gatunku mieszańcowego) lub pojedynczych mutacji. Nawłoć Snarskisa może zostać zabsorbowana przez dalsze krzyżowanie się z nawłocią pospolitą.

Literatura:

1. Gudžinskas, Z., Žalneravičius, E. 2016. Solidago× snarskisii nothosp. nov. (Asteraceae) from Lithuania and its position in the infrageneric classification of the genus. Phytotaxa 253(2): 147-155. DOI: 10.11646/phytotaxa.253.2.4.
2. Pliszko, A., Jermakowicz, E., Kostro-Ambroziak, A., Trzciński, P., Stocki, M., Wójcik, T., Szefer, P. 2025. The potential of alien Solidago× niederederi Khek (Asteraceae) to compete for insect pollinators with its parental species. Biological Invasions 27(5): 127. DOI: 10.1007/s10530-025-03576-7.
3. Pliszko, A., Kostrakiewicz-Gierałt, K. 2017. Seed germination in Solidago× niederederi (Asteraceae) and its parental species after two different fruit storage periods. Biodiversity: Research and Conservation (48): 19-24. DOI: 10.1515/biorc-2017-0013.